Prawa dziedziczenia – jak działa kalkulator ojcostwa?

Niebieskooka szatynka spodziewa się dziecka z zielonookim mężczyzną o rudych włosach. Jakiego koloru oczy i włosy będzie miał ich potomek? Pamiętacie lekcje biologii i tabelki dziedziczenia? Czy genetyka rzeczywiście jest taka prosta? Jak działa nasz kalkulator ojcostwa, i czy zawsze musi mieć rację? 


Rozchodzi się o prawa Mendla

Prawa sformułowane przez Gregora Mendla w 1866 r. dotyczą reguł przekazywania cech dziedzicznych.

  1. Każda cecha fenotypowa jest warunkowana przez jednostki zwane genami. W organizmach diploidalnych każdy gen ma dwa allele (z wyjątkiem genów znajdujących się na chromosomach płciowych, w mitochondriach i chloroplastach). W czasie tworzenia gamet każda para alleli ulega segregacji, a gameta przynosi tylko jeden allel danego genu, pochodzący od jednego z rodziców (prawo czystości gamet). Ujawniają się tylko allele dominujące; allele recesywne mogą ujawnić się tylko u homozygot (osobników o identycznej parze alleli).
  2. Geny dziedziczą się niezależnie (prawo niezależnej segregacji, spełnione dla genów umiejscowionych na różnych chromosomach).

Jak to rozumieć?

Allele, o których wyrokował Mendel, to najprościej mówiąc jedna z wersji genu. Wśród cech człowieka wyróżnia się tzw. cechy dominujące i cechy recesywne. To właśnie cechy dominujące (inaczej mówiąc „silniejsze” geny) odpowiadają za to jak będzie wyglądał nasz potomek. Prawdopodobnie… Istnieje bowiem możliwość, że w genetycznej wojnie ostatecznie wygra gen recesywny, czyli ten – w teorii – słabszy.

Do cech dominujących zalicza się m.in. ciemne i falowane włosy, brązowe, orzechowe i zielone oczy, obfite owłosienie ciała, normalną pigmentację skóry, piegi, dobry słuch, długie rzęsy, odstające uszy, skłonność do wczesnego łysienia, a także wady wzroku jak astygmatyzm, dalekowzroczność i krótkowzroczność. Geny dominujące odpowiadają także za „garbaty” nos, grupę krwi A lub B, dobrą krzepliwość krwi, skłonność do alergii, nadciśnienie czy karłowaty wzrost.

Za ujawnienie genów recesywnych u potomka odpowiedzialni są (w teoretycznym założeniu) rodzice, u których obojga geny te występują. Cechy recesywne to włosy blond, rude i proste, skąpe owłosienie ciała, brak skłonności do łysienia, albinizm, brak piegów, wrodzona głuchota, oczy niebieskie, szare lub piwne, prawidłowy wzrok, krótkie rzęsy, przylegające uszy, prosty nos, grupa kwi 0, hemofilia, brak alergii, skłonność do cukrzycy, anemia sierpowata, normalny wzrost czy podatność na gruźlicę.

Zatem brązowoocy rodzice z największym prawdopodobieństwem sprowadzą na świat potomka o brązowookich oczach, ale niekoniecznie. Może ono jednak mieć także oczy niebieskie (cecha recesywna). Jednak w przypadku rodziców o niebieskich oczach (gen recesywny) raczej nie występuje możliwość ujawnienia się genu dominującego, a więc oczu brązowych. Raczej, bo genetyka lubi płatać figle.


Kobieta z grupą krwi A, jest w związku z mężczyzną z grupą krwi 0…

Określenie grupy krwi dziecka jest konieczne, nie tylko z punktu widzenia weryfikacji ojcostwa, lecz także zapewnienia mu bezpieczeństwa i zdrowia w ewentualnych stanach zagrożenia życia. Znajomość grupy krwi umożliwia prawidłowe przetaczanie krwi.

Dominującym układem grup krwi jest układ AB0. W Polsce najwięcej osób ma krew o grupie A (ok. 39%). Grupa AB występuje najrzadziej (ok. 9%). Grupa 0 dominuje wśród Anglików, Hindusów, Chińczyków, Etiopczyków i Eskimosów (Innuitów). Grupa AB jest relatywnie najrzadziej występującą grupą krwi we wszystkich populacjach.

Na podstawie znanych nam już cech dominujących i recesywnych można twierdzić o grupie krwi narodzonego dziecka.

Przykłady:

Jeżeli oboje rodziców mają grupę krwi A, dziecko może mieć grupę A lub 0, ponieważ może dojść do ujawnienia genu recesywnego (a więc grupy 0). Rodzice o grupach krwi A i B, dają potomkowi największy wachlarz możliwości grupy krwi – A, B, AB, 0. Dziecko rodziców o wspólnej grupie krwi 0, również będzie miało krew 0, ponieważ dochodzi do ujawnienia genu recesywnego występującego u obojga rodziców. Jeżeli któreś z rodziców ma grupę krwi AB, nie ma możliwości wystąpienia u potomka grupy 0. 

O grupach krwi mówi się również sporo w kontekście tzw. konfliktu serologicznego. W latach 1900-1910 badania hematologów doprowadziły do wykrycia we krwi czynników chemicznych – antygenów i przeciwciał. Najbardziej powszechny antygen Rh wykryty został w 1941 r. przez K. Landsteinera, U około 85% ludzi z naszego kręgu kulturowego występuje antygen Rh. Stąd oznaczenie ich grupy krwi Rh+. Krew osób u których czynnik ten nie występuje to Rh-.

Z konfliktem serologicznym mamy do czynienia, gdy matka o grupie krwi Rh- nosi w sobie płód o grupie Rh+. Jest to możliwe, ponieważ czynnik ten dziecko dziedziczy po ojcu. Czynnik płodu przenikając przez łożysko podczas porodu dostaje się do krwi matki. Wówczas w organizmie matki dochodzi do reakcji obronnej – krwinki białe matki wytwarzają przeciwciała anty-Rh. Nowo narodzonemu dziecku nie zagraża to w żaden sposób, lecz kolejna ciąża może stanąć pod znakiem zapytania. W czasie następnej ciąży przeciwciała Rh przechodzą z krwi matki do krwiobiegu płodu, niszcząc jego krwinki, uszkadzając płód, powodując poronienie lub chorobę hemolityczną narodzonego dziecka.


Skoro to takie proste i oczywiste, po co wykonywać testy DNA?

Mendlowski sposób dziedziczenia, który większość z nas pamięta ze szkolnych lekcji biologii jest w zasadzie poprawny i na bazie jego założeń powstał nasz kalkulator ojcostwa pozwalający skonfrontować oczekiwaną grupę krwi dziecka, jego kolor oczu czy włosów.

Daje on pogląd na to, jak w teorii powinno dziedziczyć się pewne cechy. Od 1866 roku, genetyka zrobiła jednak milowy krok w badaniach nad ludzkim genomem. I choć nadal nie wiadomo o nim wszystkiego, jasne już jest, że dziedziczenie może odbywać się w znacznie bardziej skomplikowany sposób niż prezentował nam Mendel.

Mendel przypisywał tylko jednemu genowi odpowiedzialność za tylko jedną cechę. W rzeczywistości takie oddziaływanie nie zawsze musi zachodzić. Dziś wiemy już, że za jedną cechę może odpowiadać cały zestaw genów, dlatego tak ważne jest potwierdzanie swoich obaw za pomocą profesjonalnych testów DNA.

Więcej niż jeden gen uczestniczy z pewnością w dziedziczeniu takich cech jak ciemne włosy, brązowe oczy, orzechowe i zielone oczy. Z kolei w wielu przypadkach, jak np. skłonność do chorób, kluczowe znaczenie mają nie tylko same geny, ale także czynniki środowiskowe. Skłonność do wczesnego łysienia czy hemofilia są dziedziczone w sposób sprzężony z płcią.

Mendel podpowiedział nam sporo, ale nie jest ostateczną wyrocznią. Dokładnie tak, jak nasz kalkulator ojcostwa.

Dodaj komentarz

8 komentarzy do "Prawa dziedziczenia – jak działa kalkulator ojcostwa?"

avatar
  Subscribe  
najnowszy najstarszy
Powiadom o
Adam

Bardzo ciekawe rzeczy. Wychodzi, że to co uczyli nas w szkole jest prawdą tylko po części.

Kasia

Fajnie z waszej strony, że podkreślacie że ten kalkulator jest tylko wskazówką, a nie wmawiacie ludziom, że to to samo co testy DNA. Wielki plus za to 🙂

Patrycja

Interesujący tekst!

Miśka

Rzeczywiście było e szkole ale nic nie pamiętałam, dzięki za odświeżenie :))

Krystyna

Gdzie sie wykonuje takie testy Dna?