Na czym polegają oględziny miejsca zdarzenia?

Dzisiejszy artykuł otwiera nową serię, dotyczącą metod kryminalistycznych. Opiszemy w niej techniki, z jakich korzystają policjanci, technicy kryminalistyki i detektywi w trakcie wykonywania swojej pracy. Poszczególne teksty będą pojawiały się w takiej kolejności, w jakiej dane czynności wykonuje się w rzeczywistości; na pierwszy ogień więc o oględzinach i zabezpieczaniu miejsca zdarzenia.

Zbrodnia doskonała, rozumiana jako czyn niepozostawiający jakichkolwiek dowodów, nie istnieje. Każde działanie człowieka powoduje powstanie jakichś śladów. Mogą to być odciski palców, odbicia obuwia w błocie, sperma, naskórek, ślady śliny, zapach czy włókna z ubrania, ale także wrażenie, jakie wywołał na świadkach swoich poczynań (wtedy mówimy o śladach w świadomości, czyli takich, które zapisały się w pamięci świadków).

Zbrodnia doskonała nie istnieje. Ale stosunkowo często, przez niefrasobliwość oficerów czy detektywów badających miejsce zdarzenia, ślady zostają pominięte lub wręcz zniszczone, a winny unika rozpoznania. W historii bardzo wiele było takich niewyjaśnionych zagadek, które niewyjaśnione pozostały jedynie dlatego, że zajmowały się nimi osoby, które z kompetencją nie miały nic wspólnego. Dlatego też współczesna kryminalistyka wykształciła bardzo rygorystyczne zasady, wedle których należy postępować, by zabezpieczyć maksymalnie wiele dowodów, unikając jednocześnie ich niszczenia.

Etap przygotowań

Zabezpieczenie pozytywne

Zabezpieczenie pozytywne miejsca zdarzenia to, najprościej mówiąc, wszelkie czynności jakie wykonuje się na miejscu zdarzenia jeszcze przed rozpoczęciem właściwych oględzin, mające na celu zapobieżenie dalszym uszkodzeniom śladów i ratowanie życia ludzkiego. Zabezpieczeniem pozytywnym będzie więc udzielenie pomocy poszkodowanemu i, jeśli to możliwe, wyprowadzenie go z miejsca zdarzenia, rozbrojenie bomby, ugaszenie pożaru czy odcięcie gazu. W idealnej sytuacji zabezpieczenia pozytywnego nie trzeba wykonywać w ogóle, w praktyce jednak często jest to niemożliwe.

Zabezpieczenie negatywne

Gdy już ustała konieczność ingerencji w miejsce zdarzenia, należy je odpowiednio zabezpieczyć przed dostępem osób nieupoważnionych (np. poprzez odgrodzenie barierkami czy zamknięcie drzwi), przed warunkami atmosferycznymi i innymi czynnikami mogącymi negatywnie wpłynąć na stan śladów. Chociaż teoretycznie zabezpieczenie należy wykonać na samym początku, niektóre czynności zabezpieczające wykonuje się w trakcie właściwych oględzin (np. zamknięcie okna, by nie wpadał przez nie deszcz, możliwe jest dopiero po dokładnym sfotografowaniu jego pozycji i upewnieniu się, że na szybie, ramie, parapecie itd. nie ma żadnych istotnych śladów). Z drugiej strony, czasami warunki mogą zmusić do szybkiego działania nawet kosztem ryzyka zanieczyszczenia, przesunięcia lub innej ingerencji w materiał dowodowy (np. konieczność przykrycia narzędzia zbrodni jakimkolwiek czystym naczyniem by ochronić je przed opadami deszczu lub śniegu, albo przykrycie zwłok by chronić je przed pogodą, owadami i zwierzętami).

Sprawy proste vs sprawy skomplikowane

Truizmem jest, że niektóre sprawy są znacznie bardziej skomplikowane od reszty, z kolei inne – tak oczywiste lub błahe, że zebranie dowodów jest właściwie formalnością. Umiejętność właściwej oceny sytuacji jest kluczowa dla dalszego postępowania. Oględziny kryminalistyczne w najpełniejszej możliwej formule są niesłychanie skomplikowane, długotrwałe, angażujące wielu specjalistów i kosztujące olbrzymie pieniądze. Z drugiej strony, oszczędności poczynione na pobieżnym tylko zbadaniu miejsca zdarzenia mogą się okazać pozorne, gdy sama sprawa okaże się być bardziej zawiła i doniosła. Czynności trzeba będzie wtedy powtarzać na dużo słabszych jakościowo materiałach dowodowych i angażować znacznie więcej specjalistów.

Cztery główne zasady badania kryminalistycznego i siedem złotych pytań

Dobrze przeprowadzone badanie kryminalistyczne powinno trzymać się czterech głównych zasad:

Oględziny miejsca powinny utrwalać stan zastany z chwilą rozpoczęcia badania.
Oględzinami miejsca kieruje jedna osoba, której polecenia należy wykonywać; tylko taki podział ról gwarantuje porządek.
Gdy miejsce zdarzenia składa się zarówno z terenu otwartego jak i budynku/pomieszczenia, należy rozpocząć oględziny od terenu otwartego, przy czym oględziny zewnętrzne powinny być prowadzone w dzień.
Wszystkie czynności i ujawnione ślady powinny być w odpowiedni sposób dokumentowane.

Oraz odpowiadać na siedem tzw. złotych pytań:

CO się zdarzyło? Czy jest to przestępstwo, wypadek, a może samobójstwo?
GDZIE nastąpiło zdarzenie? Czy wszystko co istotne zdarzyło się w jednym miejscu, czy w kilku?
KIEDY wydarzenie miało miejsce? Czy było jednorazowe, powtarzalne, nagłe albo rozciągnięte w czasie?
JAK przebiegało zdarzenie?
CZYM popełniono czyn? Jakie narzędzia zostały użyte?
DLACZEGO zdarzenie miało miejsce? Jakie były motywy sprawców?
KTO był sprawcą?

Przygotowanie do oględzin

Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia, kolejną czynnością jest odpowiednie przygotowanie się do dokładnych badań. W zależności od wagi i skomplikowania sprawy etap ten może ograniczać się do rozejrzenia po miejscu zdarzenia i ustalenia najlepszego miejsca do wykonania fotografii (np. przy włamaniu do piwnicy i kradzieży domowego wina), ale może też oznaczać przebranie się w specjalne kombinezony ograniczające nanoszenie zanieczyszczeń, wybranie miejsc ustawienia statywu dla aparatu, ustawienie naświetlenia, przygotowanie profesjonalnego sprzętu i wezwanie specjalistów (np. od śladów krwi). Na tym etapie należy także ustalić tzw. Stałe Punkty Odniesienia, czyli charakterystyczne punkty, płaszczyzny lub linie wobec których podaje się później położenie obiektów w dokumentacji.

Oględziny

Wybór metody oględzin

W zależności od zastanej sytuacji, prowadzący badanie kryminalistyczne może zdecydować się na wybór jednej z czterech głównych metod oględzin.

Metoda obiektywna – polega na drobiazgowym, systematycznym i stopniowym badaniu całego miejsca zdarzenia w ściśle ustalonej kolejności (np. od ściany wschodniej do ściany zachodniej). Jest to najbardziej dokładna z metod, wymagająca jednak najwięcej czasu i uwagi.
Metoda subiektywna – czasami jest tak, że na miejscu zdarzenia jakiś obiekt niemal rzuca się w oczy i wymaga natychmiastowych działań (np. zwłoki, leżący na środku pokoju zakrwawiony nóż albo tajemnicza walizka). Prowadzący oględziny może zdecydować o zbadaniu takich oczywistych śladów w pierwszej kolejności, co może pozwolić na przykład na podjęcie pościgu.
Metoda dośrodkowa – prowadzący oględziny rozpoczyna badanie na zewnątrz wytyczonego obszaru, a następnie dociera do środka, poruszając się ruchem spiralnym.
Metoda odśrodkowa – jest przeciwieństwem metody dośrodkowej. Oględziny rozpoczyna się od centrum miejsca zdarzenia, stopniowo rozszerzając zakres poszukiwań; jest w pewnym stopniu podobna do metody subiektywnej, bo to prowadzący śledztwo decyduje arbitralnie gdzie jest „centrum”.

W praktyce najczęściej stosuje się metody mieszane, popularne jest również początkowe użycie metody subiektywnej w celu szybkiego podjęcia działań operacyjnych, a następnie uzupełnienie jej metodą obiektywną.

Dokumentacja fotograficzna

Przed rozpoczęciem jakichkolwiek działań należy dokładnie obfotografować teren z wyznaczonych wcześniej punktów umożliwiających maksymalnie wierne oddanie zastanego miejsca. Następnie, w miarę ujawniania kolejnych śladów należy je indywidualnie fotografować, w miarę możliwości z uwzględnieniem ich położenia wobec punktów odniesienia i wobec innych dowodów.

Ujawnianie śladów

Niektóre dowody są widoczne na pierwszy rzut oka. Leżący na ziemi zakrwawiony nóż czy pistolet, krwawa plama na ścianie albo zwłoki w łóżku są dość oczywiste. Ale o czym może nie każdy wie, istotny jest każdy szczegół. Położenie broni, wielkość, ilość i wygląd plam – to wszystko może kryć w sobie odpowiedzi na jedno z siedmiu złotych pytań.

Ślady widoczne gołym okiem to tzw. makroślady. Inną, równie ważną kategorią śladów są mikroślady, czyli te, których nie da się zobaczyć bez wykorzystania specjalnych technik i narzędzi (chociaż dla ujednolicenia np. włosy, niezależnie od długości, uważa się za mikroślady nawet, jeśli są świetnie widoczne i bez lupy). Do mikrośladów należeć będą więc odciski palców, odciski innych części ciała (np. warg), niektóre ślady biologiczne (naskórek, drobne ślady krwi…) albo mikrouszkodzenia urządzeń i narzędzi.

O samych technikach ujawniania i zabezpieczania śladów napiszemy w kolejnym odcinku serii.

Sporządzanie dokumentacji

Jeszcze w trakcie oględzin miejsca, bardzo istotne jest sporządzanie dokumentacji tak, by w późniejszym czasie dało się bez wątpliwości odtworzyć wygląd i cechy miejsca. Powszechną praktyką jest więc, poza robieniem zdjęć, sporządzanie różnego rodzaju szkiców: ogólnych, sytuacyjnych, specjalnych (np. szkic okna z dziurami po kulach). Pomocne będą również wszelkiego rodzaju nagrania, czy to audio czy wideo (np. rozmów ze świadkami), a w ostateczności – notatki sporządzone na miejscu.

Podsumowanie

Jak widać, poprawne przeprowadzenie oględzin miejsca nie jest wcale proste. Nic dziwnego zresztą, gdyby było, szkolenia kryminalistyczne nie trwałyby tak długo i nie wymagały tak ciężkiej pracy. A jeśli po przeczytaniu powyższego tekstu myślisz, że w sumie nie ma w tym nic skomplikowanego, oto kubeł zimnej wody: powyższy opis jest mocno skrócony, a podręczniki do kryminalistyki samym oględzinom miejsca (bez zbierania dowodów!) potrafią poświęcać po kilkaset stron.

W kolejnej części opiszemy jak wygląda zbieranie śladów daktyloskopijnych, jak zachować zapach sprawcy i dlaczego odciski warg są traktowane jak odciski palców.

https://pl.fotolia.com/id/166952924